W dniach 15-16 listopada ponad 400 przedstawicieli nauki z kraju i zagranicy uczestniczyło w jubileuszowej, dwudniowej konferencji, zorganizowanej w Warszawie dla uczczenia 100 lat działalności Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego Polskiej Akademii Nauk. W trakcie uroczystości zaprezentowano i uhonorowano osiągnięcia obecnych i byłych pracowników naukowych Instytutu. Nie zabrakło okazji do integracji i wspomnień.

Od stu lat Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego Polskiej Akademii Nauk w Warszawie zgłębia tajemnice świata biologii – początkowo organizmów, tkanek i komórek, obecnie także organelli, białek i genów. Uroczystym zwieńczeniem obchodów tak wyjątkowego jubileuszu była właśnie zakończona, dwudniowa konferencja z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, władz Polskiej Akademii Nauk oraz obecnych i emerytowanych pracowników Instytutu. Uświetnili ją zaproszeni goście, w tym reprezentanci zaprzyjaźnionych krajowych i zagranicznych instytucji naukowych. Uczestnicy obchodów mieli m.in. możliwość zwiedzenia laboratoriów oraz obejrzenia wielu wystaw i projekcji filmowych, wysłuchali także koncertu w wykonaniu podopiecznych Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci.

„Pozycji instytucji naukowej nie wypracowuje się w ciągu roku czy dwóch, ani nawet nie w ciągu dekady. Jak ci, którzy przyjdą po nas, tak my teraz budujemy tę pozycję na pracy całych pokoleń naszych poprzedników. To dzięki ich zaangażowaniu nazwę naszego instytutu możemy dziś zobaczyć wśród wiodących placówek biologicznych Europy. Uroczystą konferencją chcieliśmy ten wysiłek i pasję naszych obecnych i byłych pracowników odpowiednio uhonorować”, podkreśla prof. dr hab. Agnieszka Dobrzyń, dyrektor Instytutu Nenckiego.

Utworzony w 1918 roku przez Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Instytut Nenckiego od początku swego istnienia podejmował pionierskie kierunki badań. W okresie międzywojennym przyglądano się tu przemianie materii i energii u zwierząt oraz fizjologii zapłodnienia i rozwoju zarodków, zajmowano się też hydrobiologią morską i śródlądową. Już w 1920 roku powstała Wigierska Stacja Hydrobiologiczna w Płocicznie, w 1932 Stacja Morska na Helu, a w 1937 roku Stacja Poleska w Pińsku. Uczonym okresu międzywojennego o szczególnie cenionym dorobku był prof. Jerzy Spława-Neyman, matematyk zajmujący się zastosowaniami metod statystycznych w rolnictwie, mikrobiologii, antropologii, genetyce, ekonomii i socjologii. Po drugiej wojnie światowej odbudowany Instytut zaczął się przekształcać w ośrodek badawczy. Punktem zwrotnym była tu książka prof. Jerzego Konorskiego „Conditioned Reflexes and Neuron Organization”, wydana w 1948 roku przez Cambridge University Press. Po 1957 roku pojawił się nowy kierunek, prowadzony przez prof. Lecha Wojtczaka: bioenergetyka mitochondriów. Z kolei na przełomie lat 60. i 70. zaczęła się rozwijać biochemia mięśni, prowadzona przez prof. Witolda Drabikowskiego.

Dziś Instytut Nenckiego należy do największych nieuniwersyteckich ośrodków badań biologicznych w Polsce. W 38 laboratoriach ponad 500 pracowników i doktorantów zajmuje się zagadnieniami biologicznymi o interdyscyplinarnym charakterze, obejmującymi biologię molekularną, biochemię, neurobiologię i badania biomedyczne. Osiem laboratoriów świadczy usługi związane z mikroskopią świetlną oraz elektronową, cytometrią przepływową i skaningową, rezonansem magnetycznym, sekwencjonowaniem genów, badaniami przedklinicznymi i modelami zwierzęcymi. W Instytucie znajduje się też nowoczesna zwierzętarnia, umożliwiająca pracę ze zwierzętami transgenicznymi.

W pozyskiwaniu funduszy europejskich Instytut należy do czołówki ośrodków badawczych w kraju. Obecnie jest tu realizowanych ponad 300 grantów ogólnopolskich i europejskich, w tym tak prestiżowe jak COFUND z europejskiego programu Marii Skłodowskiej-Curie czy przyznawany przez Europejską Radę Nauki ERC Starting Grant. We współpracy z Europejskim Laboratorium Biologii Molekularnej (EMBL), w Instytucie powstaje Centrum Doskonałości Badań nad Plastycznością Neuronalną i Chorobami Mózgu BRAINCITY. W Centrum, realizowanym w ramach grantu wartości 39 mln zł, będą badane mechanizmy odpowiedzialne za powstawanie takich chorób jak autyzm, schizofrenia czy choroba Alzheimera. Z kolei dzięki inicjatywie niemieckiego Towarzystwa Maxa Plancka w Instytucie są uruchamiane dwa Centra Doskonałości Naukowej DIOSCURI. Pod lupę naukowców trafią tu mechanizmy regulacji ekspresji genów oraz szlaki sygnałowe istotne w chorobach metabolicznych.

W trakcie jubileuszowej konferencji wielokrotnie podkreślano rolę historii, przypominając sylwetki wybitnych pracowników i ich wychowanków, obecnie pracujących w najlepszych polskich i zagranicznych jednostkach naukowych. Nie zapomniano także o zaprezentowaniu najnowszych osiągnięć. Znalazły się wśród nich m.in. tanie i łatwe do przeprowadzenia testy krwi, za których pomocą będzie można wykrywać oporność na insulinę nawet 5-10 lat wcześniej niż przy użyciu obecnie stosowanych metod. Stosowane w diagnostyce cukrzycy typu 2, testy pozwoliłyby lekarzom podjąć leczenie profilaktyczne na wczesnym etapie rozwoju choroby, co minimalizowałoby jej skutki. Obiecująco zapowiada się nowatorska, peptydowa terapia glejaków, najczęściej występujących pierwotnych nowotworów mózgu. Testy na zwierzętach sugerują, że w przyszłości mogłaby ona znacząco wydłużyć przeżywalność pacjentów z glejakami złośliwymi, dziś sięgającą kilku-kilkunastu miesięcy. Z kolei w walce z chorobą Alzheimera mogą pomóc koniugaty specyficznych peptydów, składające się głównie z dopuszczonych farmaceutycznie składników. Koniugaty korzystnie wpływają na główne czynniki odpowiedzialne za rozwój tej choroby: obniżają skłonność amyloidu beta do agregacji i redukują neurotoksyczność jego agregatów.

„Od etapu badań naukowych do produktów i terapii możliwych do użycia w praktyce laboratoryjnej czy medycznej wiedzie długa i kosztowna droga, nierzadko wymagająca wsparcia ze strony partnerów biznesowych”, zaznacza prof. Dobrzyń i podkreśla, że z myślą o współpracy z biznesem w Instytucie już dekadę temu utworzono Ośrodek Transferu Technologii. „Na polu komercjalizacji możemy się pochwalić bardzo wymiernymi sukcesami. Świetnym przykładem jest tu rodzina siedmiu dermokosmetyków Pharmaceris, rezultat kooperacji z Laboratorium Kosmetycznym dr Irena Eris, zakończonej wspólnym zgłoszeniem patentowym. W preparatach wykorzystaliśmy substancje wpływające na aktywność i żywotność mitochondriów, co pozwoliło spowolnić procesy siwienia i powstawania plam bielaczych oraz przedłużyć młodość komórek skóry”.

Dziś Instytut Nenckiego współpracuje z kilkudziesięcioma zagranicznymi ośrodkami naukowymi, w tym tak znanymi jak niemiecki Max-Planck-Institut für Molekulare Zellbiologie und Genetik, francuskie Centre National de la Recherche Scientifique czy brytyjski University of Cambridge. W Instytucie mają swoje siedziby trzy towarzystwa naukowe: Polskie Towarzystwo Biochemiczne, Polskie Towarzystwo Badań Układu Nerwowego i Polskie Towarzystwo Etologiczne. Organizowane przez Instytut konferencje międzynarodowe, sympozja i warsztaty przyciągają nawet po kilkuset naukowców z kraju i świata. Istotną rolę odgrywa kształcenie kadr: w murach Instytutu stopnie doktora zdobyło ponad 600 młodych naukowców, a dziś swoje kwalifikacje podnosi tu 180 doktorantów z 20 krajów. Instytut był pierwszą polską placówką badawczą spełniającą europejskie standardy zatrudniania naukowców HR Excellence in Research. O jego silnej pozycji świadczy m.in. fakt, że został on wybrany do reprezentowania polskiej myśli naukowej podczas światowej wystawy EXPO 2020 w Dubaju.

W działalności Instytutu ważną rolę odgrywa popularyzacja nauki. Instytut współorganizuje m.in. tak znane imprezy jak Tydzień Mózgu, Piknik Naukowy Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik oraz Warszawski Festiwal Nauki. Do tradycji przeszły dni otwarte, w trakcie których uczniowie i studenci mają możliwość zwiedzenia laboratoriów, oraz warsztaty organizowane dla nauczycieli biologii. Osiągnięcia Instytutu w zakresie popularyzacji zostały docenione przez Polską Agencję Prasową, która w 2013 roku uhonorowała go nagrodą w konkursie Popularyzator Nauki.

Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego Polskiej Akademii Nauk, utworzony w 1918 roku, jest największym nieuniwersyteckim ośrodkiem badań biologicznych w Polsce. Do priorytetowych dziedzin podejmowanych w Instytucie należą: neurobiologia, neurofizjologia, biologia i biochemia komórkowa oraz biologia molekularna – w skalach złożoności od organizmów tkankowych przez organelle komórkowe do białek i genów. W Instytucie działa 40 laboratoriów, m.in. nowoczesnej Mikroskopii Konfokalnej, Cytometrii Przepływowej i Skaningowej, Mikroskopii Elektronowej, Testów Behawioralnych i Elektrofizjologii. Instytut dysponuje nowoczesną aparaturą badawczą i zmodernizowaną zwierzętarnią, pozwalającą na hodowlę zwierząt laboratoryjnych, także transgenicznych, według najwyższych standardów. Poziom prac eksperymentalnych, publikacje i silne związki z nauką światową plasują Instytut wśród wiodących placówek biologicznych Europy.

KONTAKTY:

dr Paweł Boguszewski

Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie

tel.: +48 22 5892451

email: p.boguszewski@nencki.edu.pl